Wanneer een gelovige vast, onthoudt hij zich op bepaalde tijden geheel of gedeeltelijk van het nuttigen voedsel en dranken. De bijbel maakt melding van diverse gebeurtenissen waarin personen alleen of gezamenlijk vasten. Waar komt vasten vandaan en wat bepaalt de Kerk hierover? Onderstaand volgt een uitleg wat grotendeels staat beschreven in de Apostolische Brief van wijlen patriarch Mor Ignatius Zakka I uit 2010.
Vasten in het Oude Testament
In de bijbel lezen wij dat vasten van God afkomstig is. Adam en Eva waren de eerste mensen die het gebod kregen om te vasten. Zo lezen wij in Genesis dat Adam en Eva van de boom van de kennis van goed en kwaad niet mochten eten:
En de HEERE God gebood de mens: Van alle bomen van de hof mag u vrij eten, maar van de boom van de kennis van goed en kwaad, daarvan mag u niet eten, want op de dag dat u daarvan eet, zult u zeker sterven.
Genesis 2:16-17
Adam en Eva overtraden dit gebod doordat de Satan hen had verleid om van de verboden vrucht te eten. Daardoor vielen zij in de zonde en verdienden zij de dood. Adam en Eva werden verbannen uit de Hof van Eden, omdat ze God niet gehoorzaamden en hun vasten niet vol konden houden.
Onze voorvaders en profeten vastten op verschillende manieren. God beval Mozes om zichzelf te heiligen door te vasten, om zo zijn volk te heiligen en om de Tien Geboden te mogen ontvangen (Exodus 19:1-25). Mozes vastte veertig dagen en veertig nachten (Exodus 34:28)
Ook de profeet Elia vastte veertig dagen en veertig nachten (1 Koningen 19:18) en zo zegevierde hij over de heidense priesters en trok het volk naar de wet. Hij verdiende het om opgenomen te worden in de hemel in een strijdwagen van vuur.
De profeet Daniël vastte drie weken waarbij hij zich onthield van vlees en wijn (Dan. 10:2). Hij hield het dan voor mogelijk om de kaken van de leeuwen op elkaar te houden en bleef hij zo ongedeerd. Het volk van Nineve vastte samen met hun kinderen en vee (Jona 3:7). De Heer aanvaardde hun berouw en hun stad werd gered van de ondergang.
De voorvaderen en de profeten praktiseerden de deugd van de vasten als een manier om God te behagen en om zonden te voorkomen, vooral tijdens moeilijke tijden en verleidingen.
Vasten in het Nieuwe Testament
Ook Jezus vastte veertig dagen en veertig nachten (Mattheus 4:2). Nadat Hij honger kreeg, stelde de Satan Jezus op de proef. De Satan kreeg het niet voor elkaar om Hem te verleiden. Jezus vastte voor ons, om te laten zien dat met bidden en vasten het kwaad kan worden uitgedreven (Mattheus: 17:21). Toen Jezus werd gevraagd waarom Zijn discipelen weigerden te vasten (zoals beweerd werd door hun tegenstanders), antwoordde Jezus hen dat Zijn discipelen pas hoorden te vasten nadat Hij opgevaren werd ten hemel, zeggende: “Er zullen echter dagen komen, dat de bruidegom van hen weggenomen is, en dan zullen zij vasten.” (Mat. 9:15). In een andere vers beschrijft Hij hoe puur vasten hoort te zijn: “En wanneer u vast, toon dan geen droevig gezicht, zoals de huichelaars.” (Mat. 6:16).
Verder leren we uit de Handelingen van de apostelen dat de discipelen vastten ten tijde van het kiezen van nieuwe leiders en tijdens vervolgingen, oorlogen en plagen. Ook de apostel Paulus vastte continue (2 Kor. 6:5 en 11:27 en Hand. 27:33).
Vasten in de Kerk
De Kerk nam dit over en stelde de vasten in. De geschiedenis van de Kerk laat zien dat christenen al vastten sinds de vroege tijden van het christendom. De wetten van de Kerk straften de geestelijken en gelovigen die het gebod van de vasten overtraden. Uitzonderingen werden gemaakt voor bejaarden, baby’s, zieken, zwangere en menstruerende vrouwen. Deze uitzonderingen waren geen luxe, maar ontstonden uit noodzaak.
De zaterdagen en zondagen zijn geen volwaardige vastendagen, aangezien wij op deze dagen de Heilige Liturgie vieren. Na de Eucharistie, breekt hij die vast zijn vasten en nuttigt voedsel. Aangezien de zondag een heilige dag is, begint de vasten binnen de Kerk niet op zondag. Uit respect voor de Dag van de Heer, beginnen wij daarom op maandag met vasten. Hierbij neemt het aantal dagen waarop men vast dus met één af.
Hoe wordt er gevast?
De Kerk schrijft niet voor welk soort voedsel men op een bepaalde dag kan eten en van welk soort voedsel men zich moet onthouden. Om gelovigen toch structuur aan te brengen, hanteert de Kerk de richtlijn dat men zich onthoudt van al het dierlijk voedsel. Dat betekent dat alleen plantaardig voedsel wordt genuttigd.
Aangezien de Kerk een liefhebbende en zorgzame moeder is, belast zij de gelovigen niet met zware lasten die de kerkleiders zelf niet aankunnen. De Heer zegt immers: “Wee ook u, wetgeleerden, want u legt de mensen lasten op die moeilijk zijn om te dragen, en zelf raakt u die lasten niet met één van uw vingers aan.” (Luc. 11:46). Het eten van vis werd door wijlen patriarch Elias III toegestaan. Door latere patriarchen werd ook het aantal dagen waarop men vast op sommige momenten ingekort. De toestemming die werd gegeven door de toenmalige patriarchen, betreffende de inkrimping van het aantal vastendagen voor gelovigen, gaat gepaard met een daad van barmhartigheid en mededogen, zodat zij de geboden van God niet zullen overtreden en – God behoede – zij niet onder de toorn van God zullen vallen. Gelovigen die gebruik maken van deze toestemming, zondigen niet en worden niet beschouwd als wetovertreders.
Waar leidt vasten naar toe?
Het doel van vasten is om gelovigen aan Gods wil te onderwerpen door vroomheid en het streven naar deugdzaamheid, in het bijzonder de gehoorzaamheid aan de geboden van God. Het leidt tot zelfbeheersing, nederigheid (Psalm 35:13), gehoorzaamheid (Mattheus 6:25, 33), liefde voor God en naastenliefde (1 Johannes 3:18). Hierbij is het niet alleen belangrijk om je te onthouden van bepaald voedsel, maar ook van daden en zonden. Immers, het kwaad kan worden uitgedreven door vasten én bidden.
De heilige St. Efrem de Syriër spoort ons tevens aan te vasten en om goede daden te verrichten. In de kerkelijke hymnen lezen wij namelijk:
ܨܽܘܡ ܨܰܘܡܳܐ ܕܐܰܪܒܥܺܝܢ ܝܰܘܡܺܝ̈ܢ܇ ܘܗܰܒ ܠܰܚܡܳܟ ܠܰܐܝܢܳܐ ܕܟܰܦܺܝܢ܇ ܘܨܰܠܳܐ ܒܝܰܘܡܳܐ ܫܒܰܥ ܙܰܒܢܺܝ̈ܢ܇ ܐܰܝܟ ܕܺܝܠܶܦܬ ܡܶܢ ܒܰܪ ܐܺܝܫܰܝ܀
ܨܳܡ ܡܽܘܫܶܐ ܐܰܪܒܥܺܝܢ ܝܰܘܡܺܝ̈ܢ܇ ܘܶܐܠܺܝܳܐ ܐܰܪܒܥܺܝܢ ܝܰܘܡܺܝ̈ܢ܇ ܨܳܡ ܡܳܪܰܢ ܐܰܪܒܥܺܝܢ ܝܰܘܡܺܝ̈ܢ܇ ܘܰܙܟ̣ܳܐ ܠܒܺܝܫܳܐ ܒܥܶܠܕܰܪܳܐ܀
Vast de Veertigdagentijd en geef uw brood aan zij die honger hebben. Bidt dagelijks zeven maal, zoals u heeft geleerd van de zoon van Isaï.
Mozes vastte veertig dagen, Elias vastte veertig dagen. Onze Heer vastte veertig dagen en overwon het kwaad van de Tegenstander.
Bo’utho dmor Efrem, gezang tijdens de Veertigdagentijd
Wanneer en hoe lang vasten wij?
Binnen de Syrisch-orthodoxe Kerk zijn er vaste dagen waarop men vast.
| Vasten voor Kerst (15 t/m 25 december) | 10 dagen* |
| Veertigdagentijd | 40 dagen (eerste week) |
| Lijdensweek voor Pasen | 8 dagen (laatste week) |
| Vasten van de apostelen (26, 27 en 28 juni) | 3 dagen* |
| Vasten van de Heilige Maagd Maria | 5 dagen* |
| Vasten van Nineve | 3 dagen |
| Woensdag en vrijdag | gedurende het jaar |
De vastendagen zijn bedoeld als voorbereidingstijd voor grote feesten en tijden van bezinning. Tijdens de vasten van Nineve vindt er een volledige onthouding van voedsel en drank plaats. Op de derde dag nuttigt men – na het nemen van de Eucharistie – plantaardig voedsel. Op de woensdag en vrijdag wordt er gevast om ons eraan te herinneren dat op woensdag het complot was om Jezus te arresteren en te doden en op vrijdag het om het lijden en de kruisiging van Jezus te herdenken.
Vasten is een belangrijk aspect binnen het christelijk leven, omdat het ervoor zorgt dat men dichter bij God komt. Als men vast, laat het dan niet alleen in voedsel en drank zijn, maar ook in daden en van zonden.
Wil je hier meer over weten? Bekijk dan onderstaande video.