De ziekenzalving is een Mysterie dat ons de genade schenkt om genezen te kunnen worden van onze lichamelijke, psychosociale en spirituele aandoeningen. Van het ritueel van de ziekenzalving bestaat een korte en een lange variant.
Ziekenzalving in de bijbel
Net als de andere Mysteriën, heeft ook de ziekenzalving zijn oorsprong in de bijbel. Zo lezen wij in Markus 6:13 dat de apostelen veel zieken zalfden met olie en hen weer gezond maakten. Ook lezen wij in de brief van Jakobus het volgende:
Is iemand onder u in lijden? Laat hij bidden. Heeft iemand goede moed? Laat hij lofzingen. Is iemand onder u ziek? Laat hij dan de ouderlingen van de gemeente bij zich roepen en laten die voor hem bidden en hem met olie zalven in de Naam van de Heere.
Jakobus 5:13-16
En het gelovige gebed zal de zieke behouden en de Heere zal hem weer oprichten. En als hij zonden gedaan heeft, zal hem dat vergeven worden. Belijd elkaar de overtredingen en bid voor elkaar, opdat u gezond wordt. Een krachtig gebed van een rechtvaardige brengt veel tot stand.
Ook is het belangrijk om Jezus’ gelijkenis van de barmhartige Samaritaan te lezen, om te begrijpen dat toediening van de ziekenzalving niet alleen voor de geestelijke gezondheid is, maar ook de lichamelijke:
Maar een Samaritaan die op reis was, kwam in zijn buurt, en toen hij hem zag, was hij met innerlijke ontferming bewogen.
Lukas 10: 33-34
En hij ging naar hem toe, verbond zijn wonden en goot er olie en wijn op. Hij tilde hem op zijn eigen rijdier, bracht hem naar een herberg en verzorgde hem.
De verschillende rituelen
De ziekenzalving onderscheid verschillende rituelen. Dit zijn:
- De ziekenolie (ܡܶܫܚܳܐ ܕܰܟܪ̈ܺܝܗܶܐ, mešḥo da-krihe);
- De ziekenzalving (ܡܫܳܚܳܐ ܕܰܟܪ̈ܺܝܗܶܐ, mšoḥo da-krihe);
- Qandilo ܩܰܢܕܺܝܠܳܐ, kaars)
De ziekenolie heeft zijn naam te danken aan het ritueel waarbij, traditioneel gezien tijdens de helft van de Veertigdagentijd of tijdens de donderdag vóór Pasen, pure olijfolie wordt geheiligd door de bisschop tot de heilige oliën ziekenolie en doopolie. De ingewijde olie kan men gebruiken na de biecht en de korte variant van de ziekenzalving.
De ziekenzalving verwijst naar het ritueel waarbij een ziek persoon wordt gezalfd met de vooraf ingewijde ziekenolie. Dit betreft de korte variant van het ritueel en vindt plaats in de verblijfplaats van de zieke persoon. Het bestaat, in tegenstelling tot de langere variant, uit één dienst.
Het woord qandilo is afgeleid van het Latijnse ‘candela’ en betekent kaars. Het heeft zijn naam te danken aan het ritueel waarbij vijf lonten worden aangestoken in een schaal gevuld met deeg en olijfolie. Op deze manier vormt de schaal met deeg, olijfolie en de lonten een olielamp, oftewel een qandilo. In tegenstelling tot de korte variant van de ziekenzalving, wijden priesters pure olijfolie in tot heilige ziekenolie. De qandilo is de langere variant van de ziekenzalving en bestaat uit vijf diensten. Dit ritueel vindt tevens plaats in de kerk, in de aanwezigheid van meerdere priesters en de gemeenschap.
De voorbereiding van de ziekenzalving
De priester kneed het deeg en legt het vervolgens in een schaal. Daarna vult de priester de schaal met pure olijfolie. Daarbij zet hij vijf lonten in de vorm van een kruis in het deeg: één in het oosten, het midden, het westen, het noorden en tot slot één in het zuiden. De schaal zet hij vervolgens op een tafel met een kruis aan de oostkant, het Evangelieboek aan de westkant en twee kaarsen aan weerszijden van de schaal. De zieke zit op de knieën aan de westkant van de tafel en kijkt richting het oosten. Wanneer de zieke niet kan door lichamelijke beperkingen, mag deze ook op een stoel zitten. De zieke persoon bereidt zich voor door berouw en het belijden van de zonden.
De functie van de ziekenzalving
Het deeg staat symbool voor het Lichaam van Christus. Hierbij is de olie op het oppervlak van het deeg gegoten als een gewaad op het Lichaam. De vijf lonten staan symbool voor de vijf lichaamsdelen en zintuigelijke organen, maar nog specifieker, de vijf wonden van Christus:
- Een wond aan Zijn hoofd vanwege een doornenkroon;
- Een wond aan Zijn torso door een lans;
- Een wond aan Zijn voeten door een spijker;
- Een wond aan elke hand, tevens door een spijker.
Tijdens het mysterie van de ziekenzalving verzoent men het lijden van de berouwvolle zieke met het lijden van Jezus. De gezalfde lichaamsdelen komen overeen met met de brandende lonten. De zieke wordt uiteindelijk kruiselings gezalfd over het hele lichaam, zintuigen en vitale organen. Hiermee benadrukt men namelijk dat het hele oude wezen sterft. De vuile klederen van het vlees (Genesis 3:21) worden uitgetrokken, waarna de mantel van glorie wordt aangetrokken. We zien dit tevens terug bij de kruisiging, waarbij Jezus’ onderkleed onder de soldaten werd verloot. Dit terwijl Jezus de schuld en de ziekte van de mensheid op zich heeft genomen. Hierbij heeft Hij de mensheid de mantel der heerlijkheid teruggegeven. waarmee wij weer toegang hebben tot het Paradijs (Johannes 19:23-24).
De eerste dienst
Bij de eerste dienst wordt het lont aan de oostzijde aangestoken. Het belangrijkste onderwerp is het erkennen van de zondige natuur en het belijden van de zonden en het geloof in Christus. Aan het einde van de eerste dienst zalft de priester de zieke op zijn voorhoofd met drie kruisen.
De tweede dienst
Bij de tweede dienst steekt men het middelste lont aan en leest men voor uit de brief van Jakobus, waarin hij schrijft over de zalving van de zieken. De priester leest voor uit het Evangelie, specifiek het eerder genoemde verhaal over de barmhartige Samaritaan. Aan het einde van deze dienst herhaalt de priester de zalving van de voorafgaande dienst en voegt daaraan de zalving van de borst met drie kruisen toe.
De derde dienst
Bij aanvang van de derde dienst steekt men het lont aan de westzijde aan. Gedurende deze dienst zijn er twee belangrijke details: 1) wie het gezag heeft gekregen om de ziekten te genezen en zonden te vergeven (Matt. 10:1-5 en Markus 6:7-13) en 2) de oorsprong van de symboliek achter dit ritueel. De symboliek is gebaseerd op het Bijbelse verhaal over de vijf wijze maagden die genoeg olie met zich mee hadden genomen voor hun olielampen en met de Bruidegom zijn ingetreden in de huwelijkskamer (Matt. 25:1-13). De vijf eerdergenoemde lonten, vormen namelijk als het ware één olielamp. Aan het einde van de derde dienst herhaalt de priester de zalvingen van de vorige diensten en zalft hij de knieën van de zieke. De rechterknie zalft men met twee kruisen en de linker met één.
Vierde dienst
Bij aanvang van de vierde dienst steekt men het lont aan de noordzijde aan. Tijdens deze dienst wordt nog duidelijker wat de aard van de heilige olie is. De apostel Paulus spoort de Romeinse gemeenschap in Romeinen 13:11-14 namelijk aan om Christus aan te trekken, die de wapenuitrusting van het licht is. De olie ziet men dus ook als een soort mantel. Om specifieker te zijn, betreft het de mantel van glorie die van Adam werd uitgetrokken na zijn zonde en uiteindelijk tot ziekte en dood leidde. Het aantrekken van deze mantel (en dus het zalven met olie), zien we als een nieuwe schepping naar het beeld van God. Aan het einde van de vierde dienst, herhaalt de priester eveneens de zalvingen van de vorige diensten. Tevens zalft hij de rechterhand van de zieke met drie kruisen.
Vijfde dienst
De vijfde dienst begint met het aansteken van het lont aan de zuidzijde. Binnen de Syrische traditie gelooft men dat de zielen van wie de geesten verlicht zijn, in de woningen van licht zullen wonen. Deze kamers van licht zijn verlicht door de lampen van de vijf wijze maagden. Oftewel, de staat van de ziel na iemands dood wordt bepaalt doordat hij of zij in Christus is gestorven. Dat betekent dus, of hij Christus heeft aangetrokken, waarbij de olie staat voor de daden van gerechtigheid en barmhartigheid. Aan het einde van de vijfde dienst, herhaalt de priester wederom de zalvingen van de vorige diensten. Hij zalft de linkerhand van de zieke tevens met drie kruisen.
De ziekenzalving heeft dus als voornaamste reden om de zieke persoon te bemoedigen en te troosten op zijn lijdensweg. De zalving maakt ons niet alleen bereid om samen met Jezus te sterven, maar ook om het Hem te staan in heerlijkheid.